کودهای زیستی با میکروارگانیسم‌های مؤثر (EM) به‌تازگی در بازار عرضه شده‌اند. تبلیغات بسیاری وجود دارد و همه‌چیز به‌زیبایی توضیح داده شده است، اما من مثل همیشه با شک و تردید به ماجرا نگاه می‌کنم…
میکروارگانیسم‌های مؤثر جالب هستند چون به‌صورت تئوری به گیاهان در جذب مواد مغذی و نیتروژن کمک می‌کنند. باکتری‌های فتوتروفیک و مخمرهای موجود در ترکیبات EM فرایند تجزیه آلی را سرعت می‌بخشند و مانع استقرار قارچ‌ها و میکروارگانیسم‌های مضر می‌شوند. این مسئله برای گیاهانی که عادت به رشد در گلدان ندارند، به‌ویژه آن‌هایی که از بذر رشد کرده‌اند، مشکل‌ساز است.
خاک‌های ما از باکتری‌های بومی برای گیاهان مدیترانه‌ای محروم هستند، و اصولاً، خاک‌های گلخانه‌ای یا خاک‌های مبتنی بر تورب نیز امیدوارکننده به نظر نمی‌رسند. شاید این یکی از دلایل شکست‌های مکرر در باغچه‌های کوچک خانگی باشد. اما آیا میکروارگانیسم‌های موجود در کودهای زیستی برای همه محیط‌ها مناسب هستند؟ آیا موجودات زنده‌ای در این بطری‌ها و بسته‌ها وجود دارند؟ سؤال‌ها بسیار بیشتر از پاسخ‌ها هستند، اما بیایید سعی کنیم بفهمیم که میکروارگانیسم‌های مؤثر چیستند و چه اسناد و شواهدی برای اثربخشی آن‌ها وجود دارد.
میکروارگانیسم‌های مؤثر ۱۰۰ سال پیش
ترئو هیگا، خالق باکتری‌های اصلاح‌شده ژنتیکی برای کودهای زیستی (از ژاپن)، بیان می‌کند که ترکیبات کمپوست متمرکز قرن‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند. مادربزرگ او از یک دستور ساده استفاده می‌کرد: خاک جنگل، کود خشک گاو، آرد خشک ماهی، شربت نیشکر، تفاله برنج، سبوس و آب. این ترکیب برای بهبود کیفیت محصولات زراعی و پیشگیری از بیماری‌های گیاهان استفاده می‌شد.
چه میکروارگانیسم‌هایی مؤثر در نظر گرفته می‌شوند؟
در مفهوم تجاری، میکروارگانیسم‌های مؤثر به مخلوطی از میکروب‌های شایع در تمام محیط‌ها گفته می‌شود. این‌ها شامل موارد زیر هستند:
باکتری‌های لاکتیک‌اسید، که روی سطح گیاهان، در خاک، در کلم ترش، سیلو و محصولات لبنی یافت می‌شوند. مثلاً لاکتوباسیلوس کازی.
باکتری‌های فتوتروفیک که از نور خورشید برای جذب انرژی استفاده می‌کنند و در تمام محیط‌ها زندگی می‌کنند.
مخمرها، که روی پوست میوه‌ها، غلات، در خاک و روی حشرات زندگی می‌کنند.
سایر میکروارگانیسم‌هایی که در محیط اطراف رشد می‌کنند.
کودهای زیستی فعال باید با ریشه‌های گیاهان وارد همزیستی شوند. باکتری‌ها و مخمرها ترکیبات پیچیده آلی را به مواد ساده‌تر تبدیل می‌کنند که توسط گیاه به‌راحتی جذب می‌شوند. به‌صورت تئوری، میکروارگانیسم‌های مؤثر می‌توانند مصرف نیتروژن و فسفر را تا ۲۵٪ کاهش دهند. تولیدکنندگان همچنین ادعا می‌کنند که هزینه تولید EM بسیار کمتر از کودهای شیمیایی است. اما باور این مسئله برای من دشوار است، زیرا آزمایشگاه‌های استریل و میکروبیولوژیست‌ها باید گران‌تر از کارخانه‌های تولید نیترات باشند…
تحقیقات علمی درباره میکروارگانیسم‌های مؤثر
فرضیه EM در دهه ۸۰ توسعه یافت و موفقیت تجاری عظیمی به‌دست آورد (که تا امروز یک تجارت موفق باقی مانده است)، اما در سال ۱۹۹۴، سازنده میکروارگانیسم‌های مؤثر، ترئو هیگا، اعتراف کرد که “تحقیقات کنترل‌شده به‌ندرت نتایج مثبت می‌دهند و تأثیر EM به‌سختی قابل بازتولید است.”
تحقیقات مستقل این مفهوم را زیر سؤال بردند، زیرا اکثر نتایج هیچ تأثیری از ترکیب کنترل‌شده میکروارگانیسم‌ها بر بیماری‌های گیاه، رشد و بارآوری آن‌ها نشان ندادند. در اینجا لینکی به یکی از این تحقیقات آورده شده است.
بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶، آزمایش‌های گسترده‌ای بر روی EM در زوریخ انجام شد. میکروارگانیسم‌های مؤثر هیچ تأثیری بر افزایش باروری یا تغییر در میکروبیولوژی خاک نشان ندادند. EM نمی‌تواند بارآوری و کیفیت خاک را در میان‌مدت، حتی طی سه سال، در کشاورزی ارگانیک بهبود بخشد. ( 1 ، 2 )
یک تحقیق دیگر که در سال ۲۰۱۰ توسط وزارت محیط‌زیست فدرال آلمان انجام شد، نشان داد که EM نسبت به آب‌نمک کلم ترش هیچ مزیت خاصی ندارد.
متاآنالیز صدها مقاله و تحقیق درباره میکروارگانیسم‌های مؤثر (۲۰۱۳) نشان داد که در ۷۰٪ از تحقیقات منتشرشده، اثربخشی EM تأیید شده است، اما در ۳۰٪ هیچ اثری مشاهده نشده است. قابل ذکر است که تعداد کمی از تحقیقات به‌صورت مستقل و بدون حمایت شرکت‌های تولیدکننده کودهای زیستی انجام شده‌اند.
تأثیر مثبت استفاده طولانی‌مدت از میکروارگانیسم‌های مفید (EM) از سال ۱۹۹۳ تا ۲۰۱۳ در دانشگاه کشاورزی چین مورد بررسی قرار گرفته و منتشر شده است.
در یک پژوهش هلندی، در کنار موارد دیگر، آنالیز DNA میکروفلورای خاک پس از استفاده از میکروارگانیسم‌های مؤثر (EM) نشان داد که اغلب سویه‌های افزوده‌شده با کود، در خاک ماندگار نمی‌شوند. به این معنا که این باکتری‌ها در خاک جای نمی‌گیرند. همچنین، مشخص شد که باکتری‌هایی که قبلاً در خاک وجود داشتند همچنان غالب بودند و تفاوت میکروفلورای خاک “از نظر آماری معنادار نبود”. در پایان گزارش (می‌توانید خودتان از طریق لینک مطالعه کنید و من سعی می‌کنم دقیق‌تر ترجمه کنم) آزمایشگران گفته‌اند: “استفاده از EM توصیه نمی‌شود. کشاورزان و جامعه عمومی باید درباره مطالب منتشرشده در رسانه‌ها آموزش دیده و آگاه شوند. ممکن است نیاز باشد که دولت برای اطلاع‌رسانی به کشاورزان در مورد نتایج تحقیقات کمک کند”.
تولید میکروارگانیسم‌های مؤثر
محصولاتی که بر اساس فناوری EM تولید می‌شوند، بسیار متنوع هستند، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه. اما تنها تعداد کمی از تولیدکنندگان زحمت اثبات علمی و مستقل اثربخشی محصولات خود را به‌عهده می‌گیرند. در این بین، ترائو هیگا، بنیان‌گذار این فناوری، تا به امروز براساس پتنت خود از سراسر جهان درصد دریافت می‌کند، فارغ از اینکه کیفیت این محصولات چگونه باشد. یک کسب‌وکار ایده‌آل!
تولید میکروارگانیسم‌های مؤثر باکیفیت، یک فرآیند بسیار پیچیده است که نیاز به آزمایشگاه‌های استریل، متخصصان میکروبیولوژی واجد شرایط و تجهیزاتی بسیار گران‌قیمت دارد. این فرآیند شبیه به تولید دارویی است. باکتری‌های هدف باید در محیط‌های مختلف و تحت شرایط کاملاً استریل رشد کنند. محیط تغذیه‌ای حامل، باید استریل شده و تلقیح EM نیز باید در شرایط استریل انجام شود. اگر حتی یکی از این مراحل به‌درستی انجام نشود، محصول EM به‌وسیله میکروارگانیسم‌های ناخواسته آلوده می‌شود، زیرا آن‌ها نیز از محیط تغذیه‌ای بهره‌مند می‌شوند. کنترل کیفیت محصولات غیرخوراکی نیز معمولاً سطحی انجام می‌گیرد.
در کشورهایی با بخش کشاورزی به‌شدت توسعه‌یافته، مانند ژاپن، که مهد فناوری EM محسوب می‌شود، استانداردهای استفاده از محصولات میکروبی آن‌قدر بالا هستند که چنین محصولاتی تقریباً در بازار حضور ندارند (معمولاً ۱ یا ۲ ترکیب ثبت‌شده وجود دارد که بیشتر برای پاکسازی آب استفاده می‌شوند تا افزایش بازده محصول). در کشورهایی با قوانین کمتر سخت‌گیرانه و بدون نیاز به آزمایش‌های سم‌شناسی و میدانی، تعداد بیشتری از محصولات EM به بازار عرضه می‌شوند.
چرا محصولات EM محبوب هستند؟
علی‌رغم وجود شواهد علمی و به‌طور کلی ناامیدی از اثربخشی محصولات میکروبی، کشاورزان به استفاده از آن‌ها ادامه می‌دهند. چرا؟ این موضوع شباهت زیادی به هومئوپاتی (یکی از بزرگ‌ترین فریب‌های تاریخ پزشکی) دارد - “من استفاده کردم و جواب گرفتم!”. یک پایه نظری کاملاً جدی برای میکروبیوم گیاهان وجود دارد و از نظر تئوری همه‌چیز منطقی به‌نظر می‌رسد: روابط همزیستی طبیعی بین گیاهان و میکروارگانیسم‌ها، رقابت طبیعی بین میکروبیوم‌ها در اکوسیستم و … . به‌طور کلی، فناوری EM مغایرتی با علم ندارد. اما در عمل، افزودن دوزهای اضافی به خاک چندان مؤثر نیست.
یکی دیگر از دلایلی که باعث شده کشاورزان به اثربخشی کودهای میکروبی مبتنی بر فناوری EM باور داشته باشند، این است که کشاورزان دلسوز و دقیق معمولاً چندین نوع کود و مکمل به‌طور هم‌زمان استفاده می‌کنند و به جزئیات بیشتری توجه دارند. برای این‌گونه افراد، همه‌چیز نتیجه می‌دهد. این پدیده “تعصب تأییدی” نامیده می‌شود و خود نیازمند یک مقاله جداگانه در خارج از موضوع “کشت خانگی در پنجره” است.
تمام این گفته‌ها عمدتاً برای شرایط میدانی صدق می‌کند. مزارع وسیع مانند “اسب کروی در خلأ” (یک اصطلاح علمی برای ایده‌های غیرواقعی) نیستند؛ در مزارع شبکه‌ای از زندگی شکل گرفته که به صدها عامل مختلف وابسته است. در گلدان‌ها ممکن است شرایط متفاوت باشد. یا شاید نه؟ میکروبیوم بومی روی سطح بذرها حضور دارد و با ورود به خاک، شروع به تکثیر می‌کند. اگر شرایط رطوبت و نور رعایت شود، هیوموس (کمپوست کرمی) و کودهای معدنی به‌موقع استفاده شوند، باز هم می‌توان بدون استفاده از EM-۱ “بایکال” با قیمت ۵ دلار نتایج خوبی گرفت. تنها استثنا ممکن است خاک‌های استریل باشند که پیش از کاشت یا جابه‌جایی گیاه استریل شده‌اند. این موضوع در مقاله استریل کردن خاک توضیح داده شده است.
دستور تهیه کود خانگی EM با تمام جزئیات اینجا و اینجا در دسترس است.
